Αυξημένες είναι οι προσδοκίες για τη διεξαγωγή διαπραγματεύσεων με τη Ρωσία που θα μπορούσαν να τερματίσουν τρία χρόνια πολέμου στην Ουκρανία, μετά και τις δηλώσεις του Ντόναλντ Τραμπ ότι θέλει «να κάνει μια συμφωνία» για να «σταματήσει αυτός ο γελοίος πόλεμος», όπως μετά το τηλεφώνημα με τον Βλαντίμιρ Πούτιν, αλλά και τη συνάντηση που έγινε μεταξύ Αμερικανών και Ρώσων αξιωματούχων στο Ριάντ της Σαουδικής Αραβίας.
Οι New York Times αναλύουν πώς θα λειτουργούσαν οι συνομιλίες, ποιοι θα συμμετείχαν και τι μορφή θα μπορούσε να έχει μια συμφωνία.
Ο οδηγός για τις ειρηνευτικές συνομιλίες
Πλέον, η Ουκρανία έχει λίγες επιλογές για να αντιστρέψει τα πρόσφατα κέρδη της Ρωσίας στο πεδίο της μάχης. Κάτι τέτοιο σημαίνει ότι κάθε συμφωνία είναι πιθανόν να περιλαμβάνει επώδυνες παραχωρήσεις από την Ουκρανία, οι οποίες θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως επιβράβευση της επιθετικότητας του Πούτιν από τον Τραμπ. Σημαίνει επίσης ότι η Ρωσία είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα κάνει σκληρή διαπραγμάτευση.
Αλλά και ο Πούτιν μπορεί να έχει τα δικά του κίνητρα για να υπάρξει συμφωνία, λόγω του πληθωρισμού, των υψηλών δαπανών για τον πόλεμο αλλά και των απωλειών σε ανθρώπινο δυναμικό. Μια διευθέτηση για την Ουκρανία άλλωστε θα άνοιγε τον δρόμο για τη μείωση των διεθνών κυρώσεων.
Οι συνομιλίες ωστόσο θεωρούνται πολύπλοκες. Πολλοί εκφράζουν αμφιβολίες ότι ο Πούτιν θα διαπραγματευτεί καλόπιστα, ενώ Ευρώπη και Ουκρανία ήδη εκφράζουν διαφωνία με τους χειρισμούς του Ντόναλντ Τραμπ, που επιφυλάσσει μόνο μία θέση στο τραπέζι, κι αυτή για τις ΗΠΑ.
Παρόλα αυτά, Ρωσία και Ουκρανία έκαναν πρόοδο προς την επίτευξη συμφωνίας όταν διαπραγματεύτηκαν για τελευταία φορά απευθείας, την άνοιξη του 2022. Ορισμένοι εμπειρογνώμονες πιστεύουν ότι είναι δυνατή μια συμφωνία που θα ικανοποιούσε τον Πούτιν, διατηρώντας παράλληλα κάποια μορφή κυριαρχίας και ασφάλειας για την Ουκρανία.
Ποιος κάθεται στο τραπέζι;
Η κυβέρνηση Μπάιντεν επεδίωξε να απομονώσει διπλωματικά τη Ρωσία και δήλωσε ότι σε οποιαδήποτε διαπραγμάτευση για την τύχη της Ουκρανίας έπρεπε να συμμετέχουν οι Ουκρανοί. Ο Τραμπ ξέφυγε από αυτή την προσέγγιση στις 12 Φεβρουαρίου, όταν συζήτησε την Ουκρανία σε μια μακρά τηλεφωνική επικοινωνία με τον κ. Πούτιν και στη συνέχεια δήλωσε ότι θα «ενημερώσει» τον πρόεδρο της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι για τη συζήτηση.
Η Ουκρανία είναι αυτή που πλέον εμφανίζεται απομονωμένη. Ο Ζελένσκι δεν προσκλήθηκε στις συζητήσεις που έγιναν στη Σαουδική Αραβία. Παράλληλα, η Ευρώπη έχει αποκλειστεί, αν και η συνολική βοήθεια που έχει προσφέρει προς την Ουκρανία από την έναρξη του πολέμου ανέρχεται στα 140 δισεκατομμύρια δολάρια, ένα ποσό μεγαλύτερο από αυτό που έχουν δώσει οι ΗΠΑ.
Ο Τραμπ έχει πει ότι θα συναντηθεί σύντομα με τον Πούτιν, ενώ αναμένεται να οριστεί η συνάντηση. Κατάρ, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και Τουρκία έχουν μεσολαβήσει μεταξύ Μόσχας και Κιέβου σε μια σειρά από ζητήματα.
Πιθανός συμβιβασμός για το εδαφικό
Η Ουκρανία έχει δηλώσει ότι δεν θα αναγνωρίσει ποτέ οποιαδήποτε αλλαγή στα σύνορά της. Η Ρωσία διεκδικεί όχι μόνο περίπου το 20% των εδαφών που ήδη ελέγχει, αλλά και μια έκταση που ανήκει στην Ουκρανία σε τέσσερις περιοχές που δεν ελέγχει πλήρως.
Με βάση ένα από τα σενάρια, η Ρωσία θα διατηρήσει τον έλεγχο των εδαφών που έχει ήδη καταλάβει, αλλά σταματά να μάχεται για περισσότερα. Η Ουκρανία και η Δύση δεν αναγνωρίζουν επίσημα την προσάρτηση, αν και η Ρωσία διατηρεί τα εδάφη που διεκδικεί. Μια συμφωνία θα μπορούσε να ορίσει ότι οι εδαφικές διαφορές θα επιλυθούν ειρηνικά στο μέλλον, σε 10 ή 15 χρόνια για παράδειγμα, όπως προτάθηκε από τους διαπραγματευτές της Ουκρανίας για την Κριμαία, στις ειρηνευτικές συνομιλίες του 2022.
Παράλληλα, η Ουκρανία κατέχει περίπου 200 τετραγωνικά μίλια εδάφους στο ρωσικό Κουρσκ. Η Ρωσία απορρίπτει το ενδεχόμενο η Ουκρανία να χρησιμοποιήσει αυτήν την περιοχή ως διαπραγματευτικό χαρτί. Αλλά αν οι συνομιλίες ξεκινήσουν πριν η Ρωσία καταφέρει να εκδιώξει τα ουκρανικά στρατεύματα από εκεί, η Ουκρανία μπορεί ακόμα να βρει έναν τρόπο να ανταλλάξει μια υποχώρηση από το Κουρσκ με παραχωρήσεις από τη Ρωσία.
Το ΝΑΤΟ και η ΕΕ
Η Ουκρανία θέλει να ανακτήσει τα εδάφη που έχει καταλάβει η Ρωσία. Ωστόσο έχει καταστήσει σαφές ότι η μελλοντική της ασφάλεια είναι τουλάχιστον εξίσου σημαντική, καθώς θέλει να προστατευτεί από μια νέα ρωσική επιθετικότητα.
Η Ουκρανία περιγράφει την ένταξη στο ΝΑΤΟ ως το κλειδί για αυτή την προστασία. Η Ρωσία περιγράφει το ενδεχόμενο ένταξης της Ουκρανίας στη συμμαχία ως υπαρξιακή απειλή για τη δική της ασφάλεια. Η κυβέρνηση Τραμπ δείχνει να κλίνει προς την πλευρά της Ρωσίας.
Το να αφήσει ανοιχτό τον δρόμο για την ένταξη της Ουκρανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά όχι στο ΝΑΤΟ, θα μπορούσε να παρουσιαστεί ως συμβιβασμός. Πριν αποτύχουν οι ειρηνευτικές συνομιλίες του 2022, οι Ρώσοι διαπραγματευτές συμφώνησαν σε μια διατύπωση στο σχέδιο συνθήκης που έλεγε ότι η συμφωνία θα είναι «συμβατή με την πιθανή ένταξη της Ουκρανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση».
Εγγυήσεις ασφαλείας
Ελλείψει της ένταξης στο ΝΑΤΟ, ο Ζελένσκι έθεσε επί τάπητος την ανάπτυξη 200.000 ξένων στρατευμάτων στην Ουκρανία για τη διασφάλιση οποιασδήποτε κατάπαυσης του πυρός. Οι αναλυτές λένε ότι η Δύση δεν μπορεί να διαθέσει μια τόσο μεγάλη δύναμη. Ο Βρετανός πρωθυπουργός Κιρ Στάρμερ δήλωσε την Κυριακή ότι η χώρα του θα μπορούσε να δεσμεύσει έναν απροσδιόριστο αριθμό ειρηνευτικών στρατευμάτων.
Αλλά η Ρωσία θέλει τις δικές της «εγγυήσεις ασφαλείας» για να διασφαλίσει ότι η Ουκρανία δεν θα προσπαθήσει να ανασυγκροτήσει τη στρατιωτική της ικανότητα και να ανακαταλάβει ρωσικά κατεχόμενα εδάφη. Θέλει να περιορίσει το μέγεθος του στρατού της Ουκρανίας και να απαγορεύσει την αποχώρηση ξένων στρατευμάτων από τη χώρα.
Αυτό το σημείο θεωρείται ως η πιο δύσκολη πτυχή κάθε διαπραγμάτευσης. Μια ομάδα εμπειρογνωμόνων με επικεφαλής τον Marc Weller, καθηγητή διεθνούς δικαίου του Cambridge που ειδικεύεται στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις, έχει συντάξει μια πιθανή συμφωνία που προβλέπει έναν συμβιβασμό: την ανάπτυξη μιας μικρής διεθνούς δύναμης 7.500 ατόμων που θα στελεχώνεται από χώρες αποδεκτές τόσο από τη Ρωσία όσο και από την Ουκρανία για τη διατήρηση της ειρήνης στην πρώτη γραμμή.
Η πρόταση του καθηγητή προβλέπει άμεσες κυρώσεις σε βάρος οποιασδήποτε πλευράς, εάν ξεκινήσουν εκ νέου οι εχθροπραξίες. Θα επέτρεπε στην Ουκρανία να διεξάγει περιορισμένες κοινές ασκήσεις με άλλες χώρες και να συνεργάζεται μαζί τους στην παραγωγή όπλων και τη στρατιωτική εκπαίδευση.
Δεν θα υπήρχε μόνιμη ανάπτυξη ξένων στρατευμάτων, αλλά η Ουκρανία θα μπορούσε να φιλοξενήσει έναν μικρό αριθμό τεχνικού προσωπικού. Και η Ουκρανία θα συμφωνούσε στην απαγόρευση πυραύλων με βεληνεκές μεγαλύτερο των 155 μιλίων.
Τα «ψιλά γράμματα» μιας συμφωνίας κατάπαυσης πυρός
Η διάρκεια οποιασδήποτε ειρήνης θα μπορούσε να εξαρτηθεί από τις μικρές λεπτομέρειες μιας συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός.
Ο πρώην Ελβετός διπλωμάτης Τόμας Γκρέμινγκερ, που μετείχε στην παρακολούθηση της εκεχειρίας στην ανατολική Ουκρανία μετά το 2015, επισημαίνει τρία βασικά ζητήματα.
Το πρώτο είναι η συμφωνία σχετικά με τη «γραμμή επαφής» που χωρίζει το ρωσικό από το ουκρανικά ελεγχόμενο έδαφος. Στη συνέχεια, θα πρέπει να υπάρξει μια «ζώνη απεμπλοκής», ή ένα ρυθμιστικό πεδίο, μεταξύ των αντίπαλων δυνάμεων, ώστε να αποτραπούν αδέσποτοι πυροβολισμοί ή παρεξηγήσεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μάχη. Τρίτον, θα πρέπει να υπάρξει κάποιος τρόπος λογοδοσίας και για τις δύο πλευρές για τις όποιες παραβιάσεις της εκεχειρίας.
Οι συμφωνίες θα μπορούσαν να είναι πολύ τεχνικές, για τα παραπάνω θέματα, σύμφωνα με τον Γκρέμινγκερ, που θεωρεί ότι η γλώσσα που θα χρησιμοποιηθεί θα μπορούσε να είναι «αρκετά καθοριστική για το αν η κατάπαυση του πυρός θα έχει διάρκεια».
Το ΝΑΤΟ στην Ανατολική Ευρώπη
Ο Πούτιν ισχυρίζεται ότι ο πόλεμος δεν αφορά μόνο την Ουκρανία, αλλά θέλει να αναγκάσει τη Δύση να αποδεχθεί μια νέα αρχιτεκτονική ασφάλειας στην Ευρώπη.
Εβδομάδες πριν από την εισβολή, παρουσίασε ένα τελεσίγραφο που απαιτούσε να σταματήσει το ΝΑΤΟ να επεκτείνεται προς τα ανατολικά και να αποσυρθεί από μεγάλο μέρος της Ευρώπης. Και στην τηλεφωνική του επικοινωνία με τον Τραμπ στις 12 Φεβρουαρίου, ο κ. Πούτιν προειδοποίησε για «την ανάγκη εξάλειψης των βαθύτερων αιτιών της σύγκρουσης», δήλωσε το Κρεμλίνο.
Αυτό σημαίνει ότι η Ρωσία είναι πιθανό να προβάλει απαιτήσεις που θα υπερβαίνουν κατά πολύ την τύχη της ίδιας της Ουκρανίας. Οι σύμμαχοι της Αμερικής είναι πιθανό να υποστηρίξουν ότι μια υποχώρηση του ΝΑΤΟ στην Ευρώπη θα αυξήσει τον κίνδυνο εισβολής για χώρες όπως η Πολωνία και η Βαλτική. Ωστόσο ο Τραμπ μπορεί να είναι δεκτικός σε μια τέτοια συμφωνία, δεδομένου του σκεπτικισμού του για τις αμερικανικές αναπτύξεις στο εξωτερικό.
Όλα τα ζητήματα οδηγούν σε μια ιδιαίτερα περίπλοκη διαπραγμάτευση. Ο Γκρέμινγκερ βλέπει ότι υπάρχουν τουλάχιστον τρεις διαπραγματευτικές κατευθύνσεις: ΗΠΑ-Ρωσίας, Ρωσίας-Ουκρανίας και Ρωσίας-Ευρώπης, σημειώνοντας ότι δεν υπάρχουν σύντομες διαδρομές.
Τραμπ και Πούτιν
Ο Πούτιν έχει επίσης απαιτήσεις που υπερβαίνουν το εδαφικό και τις εγγυήσεις ασφαλείας. Στις ειρηνευτικές συνομιλίες του 2022, οι Ρώσοι διαπραγματευτές προσπάθησαν να αφαιρέσουν την ουκρανική ταυτότητα, απαιτώντας από τη χώρα να καταστήσει ως επίσημη γλώσσα τη ρωσική λαο να απαγορεύσει την ονομασία τόπων με το όνομα Ουκρανών μαχητών της ανεξαρτησίας. Αυτά τα ζητήματα είναι πιθανό να επανέλθουν στο προσκήνιο.
Ο Πούτιν θα μπορούσε επίσης να μοχλεύσει μια διευθέτηση του ουκρανικού ζητήματος για να λάβει άλλα οφέλη, όπως τη μείωση των κυρώσεων. Ωστόσο, αναλυτές εκτιμούν ότι η επιθυμία του για μεγάλη συμφωνία με την Ουάσινγκτον μπορεί να αποτελέσει το μεγαλύτερο κίνητρό του για την επίτευξη συμφωνίας.
«Ο Πούτιν θα ήθελε να έχει μια πιο μακροπρόθεσμη, παραγωγική σχέση με αυτή την κυβέρνηση», δήλωσε η Rose Gottemoeller, πρώην Αμερικανίδα υφυπουργός Εξωτερικών με εμπειρία στις διαπραγματεύσεις με τους Ρώσους. «Πρέπει να είναι πρόθυμος να κάνει παραχωρήσεις».
