Η επιτάχυνση οφείλεται στον εμβολιασμό: «επέτρεψε στον πληθυσμό να αποκτήσει ανοσία με τεχνητό τρόπο έναντι ενός ιού που δεν γνώριζε και κατά συνέπεια να γίνει σε 18 μήνες αυτό που κανονικά διαρκεί τρία με πέντε χρόνια με πολλούς περισσότερους νεκρούς».
Για τον λόγο αυτό η συνέχεια θα εξαρτηθεί από το επίπεδο του εμβολιασμού σε κάθε χώρα και την αποτελεσματικότητα των εμβολίων που χρησιμοποιεί, προβλέπει ο επιδημιολόγος: «Αναμφίβολα απέχουμε μερικούς μήνες από τη στιγμή που θα υπάρξει ένα στρώμα παντού. Αυτό που είναι δύσκολο να πούμε είναι αν αυτό θα είναι αρκετά παχύ».
«Ο ιός θα εξακολουθήσει να κυκλοφορεί. Ο στόχος που έχουμε σήμερα δεν είναι η εξάλειψή του, αλλά η προστασία από τις σοβαρές μορφές του», συνεχίζει ο Φοντανέ. «Στόχος είναι η covid-19 να μην οδηγεί ούτε στο νοσοκομείο ούτε στο νεκροταφείο», δηλώνει ο Μανουγκερά.
Ποιο είναι το μέλλον των χωρών;
Οι ειδικοί αναμένουν ότι η πανδημία θα αλλάξει τελικά: τα κύματα θα σταματήσουν στις βιομηχανοποιημένες χώρες, με υψηλά ποσοστά εμβολιασμού, και οι επιδημιολογικές εξάρσεις θα αφορούν κυρίως τους μη εμβολιασμένους.
«Για τις βιομηχανοποιημένες χώρες, πιστεύω ότι οδεύουμε προς εποχικές επιδημίες της covid-19, οι οποίες ίσως να είναι πιο σοβαρές από τις επιδημίες γρίπης στην αρχή», εκτιμά ο Φοντανέ, υπογραμμίζοντας ότι η συλλογική ανοσία χτίζεται σταδιακά: αυτή που προσφέρει ο εμβολιασμός προστίθεται σε αυτή που προσφέρει η νόσηση.
Άλλες χώρες όπως η Κίνα και η Ινδία που έχουν ισχυρές ικανότητες εμβολιασμού ενδέχεται να ακολουθήσουν τον ίδιο δρόμο.
Εξάλλου οι χώρες που είχαν επιλέξει τη στρατηγική «μηδενικών κρουσμάτων», η οποία τελικά απέτυχε λόγω της μεταδοτικότητας του παραλλαγμένου στελέχους Δέλτα, τώρα έχουν επιδοθεί σε μια «κούρσα εμβολιασμού», σημειώνει ο Φοντανέ.
Αποτέλεσμα: η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία πλησιάζουν τα ποσοστά εμβολιασμού άλλων χωρών. Ωστόσο τα σενάρια για τις χώρες με χαμηλή εμβολιαστική κάλυψη, όπως οι χώρες της Αφρικής, είναι πιο δύσκολο να προβλεφθούν.
Η «ισχυρή έξαρση» της covid-19 στην ανατολική Ευρώπη επιβεβαιώνει ότι αν δεν υπάρχει επαρκής εμβολιαστική κάλυψη, οι πληθυσμοί εκτίθενται «σε σοβαρές επιδημίες, με αντίκτυπο στο νοσοκομειακό σύστημα», τονίζει ο Φοντανέ.
Αλλά και η άνοδος των κρουσμάτων στη δυτική Ευρώπη, παρά το υψηλό ποσοστό εμβολιασμού, ωθεί τους επιστήμονες να είναι προσεκτικοί. «Δεν πρέπει να υπάρχει μια ευρωκεντρική αντίληψη: σε μια πανδημία πρέπει να σκεφτόμαστε το σύνολο του πλανήτη. Και προς το παρόν η πανδημία δεν έχει σταματήσει», προειδοποιεί ο Μανουγκερά.
Νέα παραλλαγμένα στελέχη;
Βασική αιτία ανησυχίας είναι η εμφάνιση νέων παραλλαγμένων στελεχών του κορονοϊού που θα είναι ανθεκτικά στα εμβόλια. Σήμερα επικρατεί το στέλεχος Δέλτα και έχει σχεδόν εξαλείψει τα προηγούμενα, όπως το Άλφα, ενώ δεν άφησε να εξαπλωθούν άλλα, όπως το Μι ή το Λάμδα.
Περισσότερο από την εμφάνιση ξεχωριστών παραλλαγμένων στελεχών, οι επιστήμονες αναμένουν ότι το Δέλτα ενδέχεται να μεταλλαχθεί και πιθανόν να γίνει ανθεκτικό στα εμβόλια. «Το Δέλτα είναι το πιο διαδεδομένο στέλεχος. Οπότε στατιστικά από αυτό ενδέχεται να εμφανιστεί ένα άλλο στέλεχος», εξηγεί ο Μανουγκερά.
Ήδη οι βρετανικές αρχές παρακολουθούν ένα υποστέλεχος του Δέλτα, το ΑΥ4.2. Ωστόσο προς το παρόν δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι τα εμβόλια είναι λιγότερο αποτελεσματικά.
«Είναι σημαντικό να εξακολουθήσουμε να παρακολουθούμε τη γονιδιακή ακολουθία» των στελεχών του κορονοϊού, τονίζει ο Μανουγκερά. Αυτή θα μας επιτρέψει «να εντοπίσουμε την εμφάνιση παραλλαγμένων στελεχών αρκετά γρήγορα και να κατανοήσουμε αν είναι πιο επικίνδυνα, πιο μεταδοτικά, αν η ανοσία (των εμβολίων) εξακολουθεί να λειτουργεί».
Πώς συγκρίνεται η Covid-19 με άλλους θανατηφόρους ιούς
Αν και ο απολογισμός των θυμάτων της πανδημίας του νέου κορονοϊού, που οδεύει να ξεπεράσει το όριο των πέντε εκατομμυρίων νεκρών, είναι πολύ πιο υψηλός από αυτούς που προκάλεσαν πρόσφατες ιογενείς επιδημίες, παραμένει πολύ κατώτερος από εκείνον της λεγόμενης ισπανικής γρίπης της περιόδου 1918-1919.
Κι αυτό ισχύει ακόμη κι αν ληφθεί υπόψη το πόσο υποτιμημένος είναι ο επίσημος απολογισμός, όπως τονίζει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, σύμφωνα με τον οποίο ο αριθμός των ανθρώπων που υπέκυψαν εξαιτίας επιπλοκών της COVID-19 είναι στην πραγματικότητα δύο ως τρεις υψηλότερος από αυτόν που αποτυπώνεται στις ανακοινώσεις των κυβερνήσεων.
Ιοί του 21ου αιώνα
Ο απολογισμός της πανδημίας του νέου κορονοϊού ξεπερνά κατά πολύ τις δύο προηγούμενες ιογενείς επιδημίες του 21ου αιώνα.
Η επιδημία της γρίπης A(H1N1), ή «των χοίρων», που προκάλεσε παγκόσμια κινητοποίηση το 2009 και κηρύχθηκε πανδημία, στοίχισε επισήμως τη ζωή σε 18.500 ανθρώπους. Ο απολογισμός αυτός αναθεωρήθηκε κατόπιν προς τα πάνω από την ιατρική επιθεώρηση The Lancet, που υπολόγισε ότι ανήλθε μεταξύ 151.700 και 575.400 νεκρών.
Το οξύ σοβαρό αναπνευστικό σύνδρομο (SARS), ο πρώτος κορονοϊός που εντοπίστηκε στην Κίνα και προκάλεσε παγκόσμιο τρόμο, είχε απολογισμό 774 νεκρούς την περίοδο 2002-2003.
Επιδημίες γρίπης
Ο απολογισμός της πανδημίας του νέου κορονοϊού συγκρίνεται συχνά με αυτούς της εποχικής γρίπης, η οποία σκοτώνει σιωπηλά κάθε χρόνο, χωρίς να φθάνει στα πρωτοσέλιδα. «Σε παγκόσμια κλίμακα, οι επιδημίες αυτές είναι υπεύθυνες για περίπου 5 εκατομμύρια πολύ σοβαρές περιπτώσεις και για 290.000 ως 650.000 θανάτους», σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.
Τον 20ό αιώνα, δυο μεγάλες πανδημίες γρίπης που συνδέονταν με νέους ιούς (δεν ήταν δηλαδή εποχικές), αυτή της περιόδου 1957-1958, που έμεινε στην ιστορία με την ονομασία ασιατική γρίπη, και αυτή της περιόδου 1968-1970, που ονομάστηκε γρίπη του Χονγκ Κονγκ, στοίχισαν η καθεμιά τη ζωή σε περίπου ένα εκατομμύριο ανθρώπους, με βάση καταμετρήσεις που έγιναν a posteriori.
Πριν από αυτές, η μεγάλη επιδημία της λεγόμενης «ισπανικής» γρίπης, την περίοδο 1918-1919, που επίσης οφειλόταν σε νέο ιό, έκανε τρομακτική ζημιά: προκάλεσε εκατόμβη χειρότερη κι από αυτήν του Μεγάλου Πολέμου –του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου–, που είχε 10 εκατομμύρια στρατιώτες νεκρούς. Σε τρία διαδοχικά «κύματα», ο ιός αυτός υπολογίζεται πως συνολικά στοίχισε τη ζωή σε 50 ως 100 εκατομμύρια ανθρώπους, σύμφωνα με μελέτες που δόθηκαν στη δημοσιότητα στις αρχές της δεκαετίας του 2000.
Τροπικοί ιοί
Ο απολογισμός των θυμάτων της πανδημίας του νέου κορονοϊού είναι πολύ βαρύτερος από εκείνον του –ακόμη τρομακτικότερου– Έμπολα, ο οποίος εντοπίστηκε το 1976.
Η τελευταία «ανάφλεξη» της «ασθένειας που προκαλεί ο ιός Έμπολα» στοίχισε τη ζωή σε σχεδόν 2.300 ανθρώπους στη ΛΔ Κονγκό μεταξύ του Αυγούστου του 2018 και του Ιουνίου του 2020. Αν προστεθούν όλα τα ξεσπάσματα επιδημιών του Έμπολα εδώ και σαράντα χρόνια, ο ιός αυτός έχει στοιχίσει τη ζωή σε λίγους περισσότερους από 15.300 ανθρώπους, σχεδόν αποκλειστικά στην Αφρική, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΗΕ.
Ο Έμπολα ωστόσο έχει θνητότητα πολύ πιο υψηλή από ό,τι ο SARS-CoV-2. Κατά μέσον όρο, οι μισοί άνθρωποι που μολύνονται υποκύπτουν. Είναι πάντως λιγότερο μεταδοτικός. Μεταδίδεται με άμεση και στενή επαφή και δεν μπορεί να εξαπλωθεί μέσω του αέρα.
Άλλοι τροπικοί ιοί, όπως αυτός που προκαλεί τον δάγκειο πυρετό, που αποκαλείται επίσης «τροπική γρίπη» και στην πιο ακραία μορφή του προκαλεί ακόμη και τον θάνατο, έχουν πολύ χαμηλότερους απολογισμούς θυμάτων. Μεταδίδεται από τα κουνούπια και οι άνθρωποι που προσβάλλονται αυξάνονται εδώ και 20 χρόνια, αλλά οι θάνατοι δεν ξεπερνούν τις μερικές χιλιάδες τον χρόνο (4.032 το 2015, την τελευταία χρονιά για την οποία είναι διαθέσιμες στατιστικές του ΠΟΥ).
AIDS και ηπατίτιδα
Ακόμη ένας φονικός ιός είναι ο HIV, που προκαλεί το AIDS. Σαράντα χρόνια μετά την εμφάνισή του, δεν υπάρχει ακόμη αποτελεσματικό εμβόλιο. Ο ιός προκάλεσε αληθινές εκατόμβες στο απόγειο της επιδημίας, μεταξύ του 1980 και του 2000.
HIV survivors reflect on 40 years of AIDS epidemic l ABC News
Χάρη στην γενίκευση των αντιρετροϊκών θεραπειών όμως, ο ετήσιος απολογισμός των ανθρώπων που πεθαίνουν από επιπλοκές του AIDS, του Συνδρόμου Επίκτητης Ανοσολογικής Ανεπάρκειας, υποχώρησε από την κορύφωσή του το 2004 (1,7 εκατ. νεκροί). Το 2020, ο απολογισμός έφθασε τους 680.000 νεκρούς, σύμφωνα με το Κοινό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για τον ιό HIV και το AIDS (UNAIDS).
Από την εμφάνισή του το Σύνδρομο, που αντιμετωπίζεται μεν, αλλά χωρίς οι ασθενείς να θεραπεύονται οριστικά, εκτιμάται πως έχει προκαλέσει συνολικά 36,3 εκατομμύρια θανάτους. Ο ιός της ηπατίτιδας, που μεταδίδεται από το αίμα, αποτελεί επίσης βαρύ φορτίο για την ανθρωπότητα. Κάθε χρόνο, πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι πεθαίνουν από ηπατίτιδα B και C, κίρρωση ή καρκίνο του ήπατος, οι περισσότεροι στις φτωχές χώρες.
