Δεκάδες ισραηλινοί και παλαιστίνιοι έχουν εγκαταλείψει τα σπίτια τους από τις 7 Οκτωβρίου του 2023. Ένα χρόνο μετά, ο πόλεμος στη Γάζα μαίνεται και δε διαφαίνεται να τελειώνει άμεσα.
Είναι ο μεγαλύτερος πόλεμος μεταξύ Ισραηλινών και Αράβων από το τέλος της σύγκρουσης που έθεσε τα όρια του ισραηλινού κράτους το 1949. Είναι επίσης μακράν ο πιο θανατηφόρος. Περισσότεροι από 1.500 Ισραηλινοί έχουν σκοτωθεί, κυρίως κατά τη διάρκεια της επίθεσης της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου, ενώ άλλοι 250 περίπου απήχθησαν. Περισσότεροι από 40.000 Παλαιστίνιοι έχουν σκοτωθεί στην αντεπίθεση του Ισραήλ, η οποία ξεκίνησε με έναν από τους πιο έντονους βομβαρδισμούς που έχουν καταγραφεί ποτέ στον σύγχρονο πόλεμο.
Ένας ευρύτερος, πολυμέτωπος πόλεμος μεταξύ του Ισραήλ και των περιφερειακών συμμάχων της Χαμάς βρίσκεται πλέον σε εξέλιξη, αλλά ο πυρήνας της σύγκρουσης παραμένει η αρχική μάχη μεταξύ Χαμάς και Ισραήλ και η μεγάλη πρόκληση για τον τερματισμό της.
Μέσα σε ένα βαθιά τραυματισμένο Ισραήλ, αυτή η σύγκρουση έχει μεγεθύνει τα μακροχρόνια κοινωνικά σχίσματα και έχει πυροδοτήσει μια πικρή συζήτηση σχετικά με το αν θα δοθεί προτεραιότητα στην καταστροφή της Χαμάς ή σε μια συμφωνία για την απελευθέρωση των ομήρων. Εκτός Ισραήλ, οι θηριωδίες του Ισραηλινού στρατού έχουν προκαλέσει σοβαρές αντιδράσεις, κατηγορώντας τη χώρα για γενοκτονία και εγκλήματα πολέμου. Ο πόλεμος στη Γάζα έχει επίσης επισημάνει τα όρια της αμερικανικής επιρροής, με την κυβέρνηση Μπάιντεν να μην μπορεί ή να μην επιθυμεί να ασκήσει την πίεση που απαιτείται για την επίτευξη εκεχειρίας, σύμφωνα με ανάλυση των New York Times.
Στις περισσότερες στρατιωτικές μετρήσεις, το Ισραήλ έχει συντρίψει τη Χαμάς, σκοτώνοντας το μεγαλύτερο μέρος της ηγεσίας της και πολλούς μαχητές, καταλαμβάνοντας το μεγαλύτερο μέρος της επικράτειάς της, καταλαμβάνοντας ή καταστρέφοντας μεγάλο μέρος του οπλοστασίου της και εμποδίζοντας τους δρόμους μέσω των οποίων θα μπορούσε να εισάγει λαθραία νέα όπλα.
Ένας πόλεμος για δύο διαφορετικούς λόγους
Ωστόσο, ο πόλεμος συνεχίζεται, για διάφορους λόγους, αλλά κυρίως για αυτόν: η κυβέρνηση του Ισραήλ, με επικεφαλής τον πρωθυπουργό Μπενιαμίν Νετανιάχου, έχει θέσει τον εαυτό της κοντά στο κατώφλι της νίκης, ενώ η αντίληψη της Χαμάς για τη νίκη περιστρέφεται κυρίως γύρω από την επιβίωση.
Το Ισραήλ θέλει να καταστρέψει την ηγεσία της Χαμάς καθώς και να απελευθερώσει τους περίπου 100 ομήρους που εξακολουθεί να κρατά η ομάδα. Ο πρώτος στόχος ουσιαστικά αποκλείει τον δεύτερο: οι επιζώντες διοικητές της Χαμάς στη Γάζα, με επικεφαλής τον Γιαχία Σινουάρ, πιστεύεται ότι κρύβονται δίπλα σε ομήρους, καθιστώντας δύσκολο για τους Ισραηλινούς στρατιώτες να τους συλλάβουν ή να τους σκοτώσουν χωρίς να βλάψουν τους πολίτες τους.
Ο πόλεμος συνεχίζεται επίσης λόγω του τρόπου με τον οποίο τον διεξάγει η κάθε πλευρά. Η Χαμάς πολεμά ως αντάρτικη δύναμη, κρυμμένη σε ένα τεράστιο δίκτυο σηράγγων, δυσκολεύοντας το Ισραήλ να επιφέρει ένα αποφασιστικό πλήγμα. Και όταν το Ισραήλ κατέλαβε τμήματα της Γάζας, στις περισσότερες περιπτώσεις έχει εγκαταλείψει αυτά τα κέρδη αρνούμενο να κρατήσει τα εδάφη.
Οι δύο πρωταγωνιστές που κινούν τα νήματα είναι ο Μπενιαμίν Νετανιάχου και ο Γιαχία Σινουάρ.
Στο Ισραήλ, η εξουσία του Νετανιάχου βασίζεται σε αρκετούς ακροδεξιούς νομοθέτες που έχουν απειλήσει με κατάρρευση την εύθραυστη κυβέρνηση συνασπισμού του, εάν τερματίσει τον πόλεμο χωρίς να καταστρέψει τη Χαμάς. Τουλάχιστον εν μέρει, αυτή η εξάρτηση εμπόδισε τον Νετανιάχου να συμφωνήσει σε μια συμφωνία απελευθέρωσης ομήρων. Στη Γάζα, ο Σινουάρ ήταν εκείνος που ξεκίνησε τα σχέδια για την επιδρομή της 7ης Οκτωβρίου. Και οι δύο πλευρές φαίνεται να έχουν αποφασίσει ότι δε θα επιστρέψουν όπως ήταν τα πράγματα πριν από τις 7 Οκτωβρίου. Οι ηγέτες της Χαμάς έχουν πει ότι η προπολεμική δυναμική της ατέρμονης ισραηλινής κατοχής πρέπει να διαταραχθεί ανεξάρτητα από το ανθρώπινο κόστος. Το Ισραήλ αισθάνεται πολύ πιο ευάλωτο μετά την πιο θανατηφόρα μέρα στην ιστορία του και αποφάσισε ότι δεν μπορεί πλέον να ανέχεται ομάδες που είναι αφοσιωμένες στο να καταστρέψουν τα σύνορά της.
Ένας κρυφός εχθρός
Το πρώτο σημάδι ότι το Ισραήλ μπορεί να δυσκολευτεί να πετύχει μια συμβατική στρατιωτική νίκη ήρθε ώρες μετά την εισβολή των δυνάμεών του στη Γάζα στις 27 Οκτωβρίου.
Το Ισραήλ έστειλε περισσότερους από 20.000 στρατιώτες για να καταλάβει την πόλη και την ενδοχώρα της Γάζας, τους οποίους συνόδευαν εκατοντάδες τανκς, αφού ισραηλινά πολεμικά αεροσκάφη είχαν περάσει σχεδόν τρεις εβδομάδες χτυπώντας τη Γάζα σε μια από τις πιο θανατηφόρες εναέριες εκστρατείες του 21ου αιώνα. Αντίθετα, οι μαχητές της Χαμάς δε φαινόντουσαν πουθενά.
Ο Eitan Laub, ένας Ισραηλινός αξιωματικός που είχε επιφορτιστεί με την κατάληψη μιας ομάδας κτιρίων κοντά στα σύνορα, φαντάστηκε ότι το τάγμα του θα αντιμετώπιζε λυσσαλέα αντίσταση. Προς έκπληξη των στρατιωτών, κατέλαβαν την τοποθεσία γύρω στα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου χωρίς να συναντήσουν ούτε έναν μαχητή της Χαμάς.
Σταδιακά, έγινε σαφές ότι οι ένοπλοι της Χαμάς κρύβονταν κυρίως σε τούνελ που εκτεινόταν κάτω από σπίτια, σχολεία, νοσοκομεία και εγκαταστάσεις των Ηνωμένων Εθνών φορώντας συνηθισμένα ρούχα που δυσκόλευαν τους ισραηλινούς να τους αντιληφθούν. Με αυτόν τον τρόπο η Χαμάς μπόρεσε να αμβλύνει μεγάλο μέρος της τεχνολογικής υπεροχής του Ισραήλ, αναγκάζοντάς το να αφιερώσει πολύ χρόνο αναζητώντας παγίδες και μυστικές σήραγγες. Ως αποτέλεσμα, ο ισραηλινός στρατός δεν είχε ακόμη καταλάβει βασικές περιοχές της πόλης της Γάζας μέχρι τη στιγμή που οι πλευρές συμφώνησαν σε μια σύντομη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός και απελευθέρωσης ομήρων, σχεδόν ένα μήνα αργότερα.
Ένας πόλεμος διαρκείας
Αν υπήρχε μια στιγμή που έγινε σαφές ότι ο πόλεμος δε θα τελείωνε σύντομα, ήταν η μέρα που κατέρρευσε η κατάπαυση του πυρός στα τέλη Νοεμβρίου.
Μέχρι τότε, κανείς δεν ήταν σίγουρος πόσο θα προχωρούσε το Ισραήλ ή πόσο θα άντεχε η Χαμάς. Διπλωμάτες και διαπραγματευτές υπέθεσαν ότι θα ήταν δυνατό να επαναληφθεί η σύντομη κατάπαυση του πυρός, ίσως πολλές φορές. Ωστόσο, έμεινε μόνο η ελπίδα.
Η αντίδραση του Σινουάρ στην κατάρρευση της πρώτης κατάπαυσης του πυρός ο οποίος έγινε έξαλλος εξασφάλισε ότι δε θα επαναληφθεί.
Κρυμμένος στο υπόγειο καταφύγιό του, ήταν ευχαριστημένος όταν ξεκίνησε η κατάπαυση του πυρός, πιστεύοντας ότι σήμανε το τέλος του πολέμου, σύμφωνα με Ισραηλινούς αξιωματικούς που συλλέγουν πληροφορίες. Πίστευε ότι θα μπορούσε να συνεχίσει να καθυστερεί την κατάπαυση του πυρός υποσχόμενος να απελευθερώσει περισσότερους ομήρους.
Αντίθετα, η εκεχειρία χάλασε αφού η Χαμάς είπε ότι δεν μπορούσε να εντοπίσει πολλές αιχμάλωτες γυναίκες στρατιώτες που είχε υποσχεθεί να απελευθερώσει το Ισραήλ και πρόσφερε αντ’ αυτού μια χούφτα ηλικιωμένων πολιτών και μερικά πτώματα νεκρών Ισραηλινών, σύμφωνα με διπλωμάτες και Ισραηλινούς αξιωματούχους που γνωρίζουν τις διαπραγματεύσεις. Η εκεχειρία κατέρρευσε, οι μάχες ξανάρχισαν και τα ισραηλινά στρατεύματα εκτινάχθηκαν νότια προς τη Χαν Γιουνίς εκεί όπου πίστευαν ότι κρυβόταν ο Σινουάρ. Τότε ο Σινουάρ συνειδητοποίησε ότι το παιχνίδι του είχε αποτύχει, σύμφωνα με τους αξιωματούχους.
Μια μέρα αργότερα, ο αναπληρωτής του Σινουάρ είπε σε συνέντευξή του ότι η Χαμάς δεν θα διαπραγματευτεί μελλοντικές απελευθέρωση ομήρων αν δεν τελειώσει πρώτα ο πόλεμος. Το αίτημά του ουσιαστικά σήμαινε ότι για να τερματιστεί ο πόλεμος, το Ισραήλ θα έπρεπε είτε να νικήσει τη Χαμάς στο πεδίο της μάχης είτε να συμβιβαστεί στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.
Οι επικριτές λένε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες προμηθεύουν μεγάλο μέρος του οπλοστασίου του Ισραήλ, απέτυχαν να χρησιμοποιήσουν τη μόχλευση για να αναγκάσουν τον κ. Νετανιάχου να συμφωνήσει σε κατάπαυση του πυρός, εκτός από την αναστολή μίας αποστολής όπλων για δύο μήνες τον Μάιο.
Οι Ισραηλινοί απαντούν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες, επικρίνοντας πολύ συχνά δημόσια τον κ. Νετανιάχου, ενθάρρυναν άθελά τους τη Χαμάς να επιμείνει για περισσότερες παραχωρήσεις με την ψευδή υπόθεση ότι το Ισραήλ έχασε την υποστήριξη του ευεργέτη του.
Σύμφωνα με έναν ανώτερο Ισραηλινό αξιωματούχο και έναν ανώτερο δυτικό διπλωμάτη η προθυμία της Αμερικής να επικρίνει δημόσια τον κ. Νετανιάχου σε κρίσιμες στιγμές ώθησε τη Χαμάς να σκληρύνει τις θέσεις της ενώ η αμερικανική απροθυμία να χαράξει και να επιβάλει κόκκινες γραμμές ιδιωτικά σήμαινε ότι ένιωθε μικρή πίεση για συμβιβασμό.
Το όχι του Νετανιάχου
Αν ο Σινουάρ ήταν το μεγαλύτερο εμπόδιο για μια εκεχειρία τον περασμένο Δεκέμβριο, μέχρι τα τέλη Ιουλίου ήταν ο Νετανιάχου.
Μέσα από μήνες διαπραγματεύσεων, και οι δύο πλευρές είχαν αρχίσει να συμβιβάζονται σε βασικά ζητήματα και στις αρχές Ιουλίου μια συμφωνία φαινόταν εφικτή, σύμφωνα με αξιωματούχους από πολλές χώρες που συμμετείχαν στις συνομιλίες.
Η Χαμάς είχε σηματοδοτήσει την προθυμία να διαπραγματευτεί ένα πλαίσιο που θα μπορούσε να επιτρέψει τον τερματισμό της εκεχειρίας μετά από έξι εβδομάδες, ικανοποιώντας ενδεχομένως τον στόχο του Ισραήλ να αποφύγει μια μόνιμη συμφωνία. Το Ισραήλ είχε συμφωνήσει να αποσυρθεί από τη Γάζα κατά τη διάρκεια μιας εκεχειρίας και έδειξε μεγαλύτερη ευελιξία επιτρέποντας στους εκτοπισμένους Παλαιστίνιους να επιστρέψουν στα σπίτια τους στη βόρεια Γάζα, δύο παραχωρήσεις που ευχαρίστησε τη Χαμάς.
Αλλά ξαφνικά ο Νετανιάχου άλλαξε γνώμη. Καθώς οι διαμεσολαβητές ετοιμάζονταν να πετάξουν για Ρώμη, ελπίζοντας να οριστικοποιήσουν τη συμφωνία σε μια σύνοδο κορυφής στις 28 Ιουλίου, ο πρωθυπουργός έδωσε εντολή στη διαπραγματευτική ομάδα του να υποβάλει αρκετές νέες απαιτήσεις της τελευταίας στιγμής, σύμφωνα με ισραηλινούς αξιωματούχους. Ο Νετανιάχου ήθελε τώρα το Ισραήλ να διατηρήσει τον έλεγχο των νότιων συνόρων της Γάζας και προσπάθησε να δυσκολέψει τους Παλαιστίνιους να επιστρέψουν στα βόρεια.
Η Χαμάς απέκρουσε και η συμφωνία έληξε.
Οι επικριτές του Νετανιάχου τον κατηγόρησαν ότι έβαζε εμπόδια στη συμφωνία για να εξασφαλίσει τη δική του πολιτική επιβίωση. Τα ακροδεξιά μέλη του συνασπισμού του είχαν απειλήσει να ρίξουν την κυβέρνηση εάν το Ισραήλ συμφωνούσε σε μια εκεχειρία που θα επέτρεπε στη Χαμάς να παραμείνει στην εξουσία. Στα μάτια των αντιπάλων του, ο πρωθυπουργός είχε δώσει προτεραιότητα στα συμφέροντα της ακροδεξιάς έναντι αυτών των ομήρων που επρόκειτο να απελευθερωθούν κατά τη διάρκεια μιας εκεχειρίας.
Ένας χρόνος μετά, δεν υπάρχει τέλος
Όποια και αν είναι η αιτία της, η αποτυχία επίτευξης εκεχειρίας ήταν καταστροφική για τους αμάχους.
Καθώς οι Ισραηλινοί στρατιώτες συνέχιζαν την προέλασή τους, η Χαμάς πυροβόλησε και σκότωσε έξι Ισραηλινούς ομήρους, συμπεριλαμβανομένων τριών που θα είχαν απελευθερωθεί κατά την πρώτη φάση της κατάπαυσης του πυρός. Χιλιάδες άλλοι κάτοικοι της Γάζας σκοτώθηκαν μετά την κατάρρευση των διαπραγματεύσεων τον περασμένο Ιούλιο, εν μέσω μιας ολοένα και βαθύτερης ανθρωπιστικής κρίσης.
Όσο περισσότερο συνεχίζεται ο πόλεμος, τόσο περισσότερο οι κοινωνικές διαφορές του Ισραήλ διευρύνονται επιταχύνοντας έναν εσωτερικό απολογισμό σχετικά με το είδος της χώρας που θέλει να είναι το Ισραήλ.
Ένα μακροχρόνιο επιχείρημα σχετικά με το ρόλο του δικαστικού σώματος, τον χαρακτήρα του κράτους και τη συνάφεια των δικαιωμάτων των μειονοτήτων επανεμφανίστηκε σταδιακά. Και τώρα, με τη Γάζα κολλημένη, το Ισραήλ έχει στρέψει την προσοχή του στους συμμάχους της Χαμάς σε όλη την περιοχή. Έχει εισβάλει στον Λίβανο για την καταδίωξη της Χεζμπολάχ, αφού δολοφόνησε τον ηγέτη της, Χασάν Νασράλα, και απείλησε με μια δυνητικά καταστροφική σύγκρουση με το Ιράν, τον χορηγό της Χαμάς, που την περασμένη εβδομάδα έπληξε το Ισραήλ με ένα μπαράζ βαλλιστικών πυραύλων.
Μετά από ένα χρόνο στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων, ο πόλεμος της Γάζας ξαφνικά επισκιάστηκε από την ευρύτερη σύγκρουση και η οποία έχει πλέον αποκτήσει μια δική της λογική. Καθώς όλες οι πλευρές δεσμεύονται να κλιμακωθούν, δεν είναι σαφές πότε και πώς μπορεί να σταματήσει κάτι τέτοιο.
