Είναι μάλλον βέβαιο ότι η πλειονότητα των 900 κατοίκων που ζούσαν στον μικρό οικισμό του Μαραθώνα δεν είχε βγει ποτέ από τα σύνορα της Αττικής, πόσο μάλλον της χώρας.
Ωστόσο, αυτό δεν τους εμπόδιζε από το να αποκαλούν τον οικισμό στο φράγμα «μικρό Παρίσι». Οι εργαζόμενοι που έμεναν εκεί με τις οικογένειές τους για να κατασκευάσουν και αργότερα να συντηρήσουν το πρώτο μεγάλο τεχνικό έργο υδροδότησης της πρωτεύουσας απολάμβαναν παροχές που οι κάτοικοι της Αθήνας θα είχαν μετά πολλά χρόνια, όπως μαθαίνουμε μέσα από τη νέα ψηφιακή ξενάγηση για την ιστορία του οικισμού και του φράγματος Μαραθώνα που δημιούργησε το Ιστορικό Αρχείο της ΕΥΔΑΠ σε συνεργασία με την Clio Muse Tours.
Σε μια διαδρομή 17 σημείων οι επισκέπτες μπορούν να ακούσουν και να δουν μέσα από τον υπολογιστή τους πάνω από 50 σύντομες ιστορίες, κάνοντας εικονικές, 360 μοιρών, «στάσεις» στα εμβληματικά σημεία του φράγματος που κατασκεύασε η αμερικανική ULEN την περίοδο 1926-1929 για το ελληνικό κράτος. Η εταιρεία κατάλαβε γρήγορα ότι οι εργάτες που κατασκήνωναν στο ύπαιθρο και τρέφονταν πρόχειρα δεν θα μπορούσαν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του δύσκολου έργου και γι’ αυτό κατασκεύασε έναν πρότυπο οικισμό και δημιούργησε μια μικρή κοινωνία που έζησε στην περιοχή μέχρι τη δεκαετία του ’70.
Μέσα από μαρτυρίες, φωτογραφίες και βίντεο μαθαίνουμε ότι μία από τις πρώτες ενέργειες της ULEN ήταν να επιβάλει την υποχρεωτική σίτιση των εργαζομένων. Τα μαγειρεία του εργοταξίου σέρβιραν μέχρι και χίλιες μερίδες φαγητού την ημέρα, ενώ οι Αμερικανοί μηχανικοί «είχαν ενθουσιαστεί με τη ρετσίνα και το κρασί», καθώς στις ΗΠΑ είχε επιβληθεί η ποτοαπαγόρευση. Βέβαια, οι εργάτες έπρεπε να πληρώνουν 20 δραχμές για το φαγητό τους από τον πενιχρό μισθό των 64 δραχμών της εποχής.
Οσοι έμειναν στον οικισμό, όμως, είχαν στη διάθεσή τους ένα νέο σχολείο, νοσοκομείο, παντοπωλείο και καφενείο, λέσχη πολιτισμού, ακόμα και μια γειτονιά «εργένηδων» εργατών που ζούσαν σε κάποια απόσταση από τους οικογενειάρχες. Οι πετρόκτιστες κατοικίες είχαν τέσσερα δωμάτια, σόμπες για θέρμανση, σήτες για τα κουνούπια και κινίνη (η ελονοσία θέριζε την περιοχή), αλλά το πιο σημαντικό: ρεύμα, τρεχούμενο νερό και αποχέτευση, την ώρα που η πρωτεύουσα υδροδοτούνταν με καθαρό νερό ανά δύο ή τέσσερις ημέρες.
Πάνω από 3.000 ήταν οι εργάτες που απασχολήθηκαν στο φράγμα, ανάμεσα στους οποίους και γυναίκες των γύρω χωριών που έσπαγαν πέτρες. Οπως διαβάζουμε στις ιστορίες της περιήγησης, οι νεαρές γυναίκες έβγαζαν τα παπούτσια τους για να μην τα χαλάσουν, καθώς ήταν το μοναδικό ζευγάρι τους, και δούλευαν για ένα μικρό μεροκάματο.
Οι πληροφορίες της ξενάγησης αντλήθηκαν από το Ιστορικό Αρχείο της ΕΥΔΑΠ και τις μαρτυρίες που συγκέντρωσε η Ομάδα Προφορικής Ιστορίας που συγκροτήθηκε το 2018. «Ξεκινήσαμε από το μηδέν. Εντοπίσαμε ανθρώπους που όταν ήταν παιδιά έζησαν στον οικισμό και μοιράστηκαν τις αναμνήσεις τους μαζί μας», είπε στην «Κ» η προϊσταμένη του Αρχείου και μέλος της ομάδας, Λαμπρινή Τζαμουράνη. Οι μαρτυρίες αποτέλεσαν τμήμα της μεγάλης έκθεσης που οργάνωσε η ΕΥΔΑΠ για τα 90 χρόνια του φράγματος το 2019. Η Clio Muse αξιοποίησε το αρχειακό υλικό και δημιούργησε την ψηφιακή πλατφόρμα και το πρόγραμμα περιήγησης, για ένα χώρο που δεν είναι γενικά επισκέψιμος, εκτός από το Μουσείο του Φράγματος (κατόπιν ραντεβού). Η ομάδα προγραμματίζει τώρα να συνεχίσει τον εμπλουτισμό του προφορικού αρχείου με το επόμενο μεγάλο έργο που ακολούθησε τον Μαραθώνα, τα Διυλιστήρια Γαλατσίου, απ’ όπου το νερό του φράγματος διοχετευόταν στην πρωτεύουσα.
