Η έντονη σεισμική δραστηριότητα των τελευταίων ημερών σε Σαντορίνη και Αμοργό έχει αναζωπυρώσει τη συζήτηση για τα ηφαίστεια στο Αιγαίο, αν και οι ειδικοί τονίζουν ότι δεν υπάρχει συσχέτιση.
Οι σεισμοί επικεντρώνονται στην ευρύτερη περιοχή του ηφαιστείου Κολούμπος που ανήκει στο ηφαιστειακό τόξο του Αιγαίου, το οποίο περιλαμβάνει τα πέντε συνολικά ενεργά ηφαίστεια της Ελλάδας.
Ποια είναι όμως τα ενεργά ηφαίστεια της Ελλάδας;
Τα πέντε ενεργά ηφαίστεια βρίσκονται στην ευρύτερη περιοχή της Σαντορίνης, στη Μήλο, στα Μέθανα και στη Νίσυρο.
Ηφαίστειο Σαντορίνης
Το πιο γνωστό ηφαίστειο είναι αυτό της Σαντορίνης, η Καλντέρα και ο «γειτονικός» κρατήρας Κολούμπο ή Κολούμπος. Η ηφαιστειακή δραστηριότητα στο νησί έχει καταγραφεί εκτενώς ήδη από το 1570.
Σήμερα εκδηλώνεται δραστηριότητα με εκροή ατμών στην κορυφή και ανατολικά του κρατήρα του Γεωργίου στη Νέα Καμένη Θήρας, ενώ κατά μήκος των ακτών υπάρχουν θερμές πηγές.
Τόσο στην Παλαιά όσο και στη Νέα Καμένη υπάρχει σήμερα ολοκληρωμένο σύστημα παρακολούθησης της σεισμικής δραστηριότητας και δεκάδων άλλων παραμέτρων, το οποίο έχει εγκατασταθεί από το Ινστιτούτο Μελέτης και Παρακολούθησης του Ηφαιστείου Σαντορίνης (Ι.Μ.Π.Η.Σ.).
Από την άλλη, ο Κολούμπος ή το Κολούμπο είναι ενεργό υποθαλάσσιο ηφαίστειο σε απόσταση 6,5 χιλιομέτρων βορειοανατολικά της Σαντορίνης, το οποίο έγινε γνωστό μετά από τη μεγάλη ηφαιστειακή έκρηξη της 27ης Σεπτεμβρίου 1650.
Σήμερα έχει ύψος 280 μέτρων (σε σχέση με τον περιβάλλοντα θαλάσσιο πυθμένα) και βρίσκεται περίπου 18 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Ο κρατήρας του έχει διάμετρο περίπου 3 χιλιομέτρων και βάθος 512 μέτρων.
Σε μεγάλη έκταση γύρω από το ηφαίστειο έχουν εντοπιστεί υδροθερμικά φρέατα από τα οποία αναβλύζει καυτό νερό, έως και 220 °C, με διαλυμένα μεταλλικά στοιχεία και τα οποία φιλοξενούν ένα σπάνιο οικοσύστημα από νηματοειδή βακτήρια.
Η καταγεγραμμένη ηφαιστειακή δραστηριότητα του Κολούμπου ξεκίνησε με σεισμούς το 1649 και ολοκληρώθηκε το 1650, περίοδος που είχε ονομαστεί από τους ντόπιους «Ο Καιρός του Μεγάλου Κακού».
Νίσυρος
Το άλλο ενεργό ηφαίστειο είναι η Νίσυρος που βρίσκεται στην άκρη του τόξου του Αιγαίου, μαζί με τη Καλδέρα της Κω και τη νήσο Γυαλί.
Σήμερα λαμβάνουν χώρα υδροθερμικές εκρήξεις, ενώ το νησί ουσιαστικά αποτελείται από ηφαιστειογενή βουνά, ενώ το κέντρο της νήσου καταλαμβάνει μία καλδέρα διαμέτρου 4 χλμ., από τον πυθμένα και μέχρι την επιφάνεια του οποίου απαντάται θείο.
Μέσα στη καλντέρα βρίσκεται ο μεγαλύτερος υδροθερμικός κρατήρας στον κόσμο, ο Στέφανος με διάμετρο 300 μέτρα, ενώ συνολικά η Νίσυρος διαθέτει πέντε κρατήρες. Η τελευταία έκρηξη του ηφαιστείου έλαβε χώρα το 1888 και σήμερα στο νησί υπάρχουν ενεργές φουμαρόλες.
Λόγω της ηφαιστειακής δραστηριότητας στη Νίσυρο υπάρχουν θερμές πηγές με θερμοκρασία από 30 μέχρι 60 °C, εκ των οποίων οι κυριότερες είναι στα Λουτρά και τους Πάλους. Ένας ηφαιστειακός δόμος υψώνεται στα 700 περίπου μέτρα, δίνοντας και το μεγαλύτερο υψόμετρο της νήσου.
Μήλος
Το τρίτο ενεργό ηφαίστειο της Ελλάδας βρίσκεται στη Μήλο, η οποία δημιουργήθηκε από ηφαιστειακή δραστηριότητα που έλαβε χώρα στο παρελθόν και αποτελεί ένα στρωματοηφαίστειο χωρίς εκρήξεις τους ιστορικούς χρόνους. Οι ηφαιστειακοί βράχοι καλύπτουν τη μεγαλύτερη έκταση του νησιού.
Στο νησί υπάρχουν δύο σβηστά ηφαίστεια, το ηφαίστειο της Φυριπλάκας και το ηφαίστειο του Τράχηλα βόρεια-βορειοδυτικά. Επίσης στο νησί υπάρχουν πολλοί ηφαιστειακοί δόμοι, όπως είναι το κάστρο της Χώρας, και η ψηλότερη κορυφή του νησιού, ο Προφήτης Ηλίας.
Αποτελούνται από λάβα που στερεοποιήθηκε πριν χυθεί. Είναι κυρίως από ανδεσίτη. Οι ηφαιστειακοί βράχοι στο Σαρακήνικο έχουν λευκό χρώμα και δημιουργήθηκαν με την εναπόθεση επαναλαμβανόμενων στρώσεων υλικού.
Ένα άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της Μήλου είναι η παρουσία ενεργών σολφατάρων και φουμαρόλων με θερμοκρασία που φτάνει μέχρι και τους 100 βαθμούς Κελσίου. Σε αυτές τις περιοχές είναι έντονη η παρουσία του θείου.
Ακόμα, στην έντονη μεταηφαιστειακή υδροθερμική δράση στο έδαφος της Μήλου οφείλεται η ύπαρξη πολλών θερμών πηγών, με πολύτιμα συστατικά για θεραπεία πολλών παθήσεων.
Μέθανα
Στις νότιες ακτές του Σαρωνικού βρίσκονται τα Μέθανα, με το ηφαίστειο στο χωριό Καμένη Χώρα. Υπάρχουν περίπου 30 ηφαιστειακοί δόμοι στη χερσόνησο και ο τελευταίος, στην περιοχή Καμένη Χώρα στο βορειοδυτικό τμήμα της χερσονήσου, δημιουργήθηκε τον 3ο αιώνα π.Χ. Ηφαιστειακή δραστηριότητα έχει παρατηρηθεί και στην υποθαλάσσια περιοχή βόρεια των Μεθάνων.
Τα Μέθανα ανήκουν στην ηφαιστειακή ομάδα του Σαρωνικού, η οποία περιλαμβάνει επίσης τα ηφαιστειακά κέντρα στο Σουσάκι, την Αίγινα και τον Πόρο.
Τα Μέθανα αποτελούν την πιο πρόσφατη φάση της ηφαιστειακής δραστηριότητας στον Σαρωνικό. Η περιοχή αποτελείται από 32 ηφαιστειακούς δόμους. Η πιο πρόσφατη έκρηξη έλαβε χώρα περί το 240 π.Χ. δημιουργώντας τον δόμο λάβας γνωστό ως Καμένο Βουνό.
Στον υποθαλάσσιο χώρο βορειοδυτικά της χερσονήσου, σε απόσταση 1,5 με 2 χιλιόμετρα από τα Μέθανα, εντοπίστηκε το 1987 το υποθαλάσσιο ηφαίστειο Παυσανίας, το οποίο καλύπτει έκταση 12 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Ο κρατήρας βρίσκεται σε βάθος 143 μέτρων και έχει σχήμα ημισελήνου.
Σουσάκι
Το Σουσάκι είναι ηφαίστειο στα βορειοανατολικά του νομού Κορινθίας και αποτελεί το βορειοδυτικό άκρο του ηφαιστειακού τόξου του νοτίου Αιγαίου, το οποίο αποτελεί τμήμα του συνολικότερου ηφαιστειακού τόξου της Ελλάδας. Σήμερα έχει σημαντική σολφαταρική δραστηριότητα και εκλύονται στην ατμόσφαιρα χιλιάδες κυβικά διοξειδίου του άνθρακα, μεθανίου και υδροθείου.
Βρίσκεται 180 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και η τελευταία έκρηξη του συγκεκριμένου ηφαιστείου ήταν μια πλάγια έκρηξη η οποία δημιούργησε νέα ξηρά στον κόλπο των Μεγάρων, όπου υπάρχει λιμάνι και δραστηριότητες διυλιστηρίων.
